Herdenkingsmonument Annen verbindt verleden met toekomst.
Jaren is erover gesproken. Vele uren onderzoek zijn verricht. De Annenaren die betrokken zijn bij de realisatie van het herdenkingsmonument zijn bepaald niet over één nacht ijs gegaan. Nu het moment van de onthulling nadert is het goed om nog eens stil te staan bij de reden waarom Annen juist nu, ruim zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog een monument opricht. Een verhaal over een oude wond en een gezamenlijke toekomst.
Door Mark Dijkhuis
In de database met oorlogsmonumenten van het Nationaal Comité 4 en 5 mei zijn meer dan vierduizend oorlogsmonumenten opgenomen die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesoperaties nadien. Wie meer wil weten van de lokale geschiedenis tijdens de Tweede Wereldoorlog kan er dus veel informatie vinden. Vierduizend monumenten. Dat zijn er nogal wat. Maar niet zo vreemd als je bedenkt dat de Tweede Wereldoorlog de laatste grote nationale historische gebeurtenis is geweest.
Vijf zware jaren onder het juk van de Duitse bezetter, zware jaren onder het juk van de Japanners. Elke familie heeft z’n eigen verhaal. Wie kent er niet een verhaal uit de oorlogsjaren? En elk verhaal is anders. Want iedereen heeft zijn of haar eigen herinnering aan of anekdote over de oorlogsjaren.
Vormende jaren die voor zovelen de loop van de geschiedenis hebben verlegd, jaren die hun schaduw vooruit hebben geworpen. Jaren die nog altijd inspireren. Verhalen van liefde, vriendschap, verraad en ja, ook de dood.
Alle verhalen zijn even waardevol en het waard om zonder oordeel te worden gehoord. Wie de geschiedenis niet kent, kan het heden niet begrijpen. Laat staan iets zinnigs zeggen over wat nog voor ons ligt.
En zoals er vele verhalen zijn, zo zijn er ook oorlogsmonumenten in allerlei gedaanten. De grootte, het materiaal, de vorm, de gekozen locatie. Sommige monumenten waren er al in de oorlogsjaren, anderen erna. Bij sommigen wordt jaarlijks een herdenking gehouden. Het kan allemaal.
De monumenten zijn er voor verschillende slachtoffergroepen:
De monumenten zijn er voor verschillende slachtoffergroepen:
- Burgers uit Nederland: burgerslachtoffers, vervolgden en verzetsslachtoffers.
- Burgers uit voormalig Nederlands-Indië.
- Militairen en koopvaardijpersoneel.
Het herdenkingsmonument in Annen is in de eerste plaats een monument ter nagedachtenis aan de inwoners van ons dorp die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Europa en Nederlands-Indië: Arend Kors, Jan Ottens, Trientje Soegies, Harm Nijborg, Roelf Reitsema (Roelie) en Hindrik Redeker. In eerdere edities en de huidige editie van de Toen is hun geschiedenis uitgebreid beschreven.
In de jaren die vooraf gingen aan de realisatie van het monument zijn vele gesprekken gevoerd met betrokkenen en inwoners. Die gesprekken hebben de afgelopen jaren veel herinneringen opgeroepen en emoties met zich mee gebracht.
Enerzijds gaat het om het verdriet en de onmacht van de nabestaanden, die, naar we mogen aannemen, na al die jaren recht willen doen aan de nagedachtenis van hun familieleden die soms onder mensonterende omstandigheden zijn gestorven in de donkerste dagen van de recente geschiedenis in Europa of Nederlands-Indië.
Anderzijds gaat het om de gevoelens van verdriet en soms ook schaamte van inwoners van Annen en omstreken voor wie de herinnering aan de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog soms nog altijd als een schaduw over het leven valt. Voor hen mag er voor altijd een streep onder genoemde periode.
Het bestuur van Historische Vereniging Annen heeft bij het werken aan het monument steeds de diepgewortelde, intrinsieke wens gehad om zonder waardeoordeel recht doen aan de emoties van alle betrokkenen.
Terug naar de diversiteit van die vierduizend verschillende oorlogsmonumenten in ons land.
Het herdenkingsmonument van Annen is een uniek monument. In de kern is het monument een kei. Onttrokken aan de Drentse zandgrond, waar de kei aanvankelijk een oneindige rust vond. Nu, bij het daglicht, nog altijd een kei, maar zonder meer verweerd, gebutst, gehavend, getekend. Zo staat de kei symbool voor de soms verborgen geschiedenis van Annen. Ja, de littekens zijn er. En littekens
accepteren is voor een ieder ontzettend moeilijk. Zeker als de omgeving kritisch is op die littekens.
Voor een dorpsgemeenschap is dat niet anders. De littekens moeten zonder oordeel worden bezien. Wie zijn wij om te oordelen over de keuzes van de ander, soms gemaakt onder omstandigheden die voor ons, tachtig jaar verderop in de tijd, niet of nauwelijks voorstelbaar zijn? De kei wil maar zeggen:
kijk naar mij, accepteer mij zoals ik ben, mét mijn littekens.
Het monument wil tevens de hand reiken naar een ieder die zich ook na de Tweede Wereldoorlog in moeilijke situaties heeft ingespannen voor een betere wereld, bijvoorbeeld tijdens uitzendingen in Libanon, de Balkan, Irak of Afghanistan. Juist nu, in een tijd waarin wij weer ervaren dat vrede en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn. Dat wij ons daar, ook in Annen, elke dag weer van bewust mogen zijn.
De guirlande, ontsproten aan de creativiteit van grafisch vormgever Albert Rademaker, is een sierlijke verwijzing naar de verbinding tussen heden en verleden. De guirlande wikkelt zich om de kei, ooit meegevoerd door het landijs van twaalfduizend jaar geleden, achtergelaten in de keileem die we hier
zo goed kennen. Waar het papier gewillig is, moest het ontwerp van Rademaker nog fysiek worden uitgevoerd. De kennis, kunde en de vaardige handen van André Hopman, Bas Erkelens en René Kuipers waren daarbij onmisbaar. Steenhouwerij Engberts in Assen plaatst de kei met guirlande op de sokkel met de zes namen.
Het herdenkingsmonument, de kei, roept zo op: gedenk de offers. Maar ook, de guirlande: omarm de vrijheid. Op deze manier wil Annen recht doen aan het verleden en perspectief bieden. Nú en in de toekomst.
Het herdenkingsmonument moet wat het bestuur betreft dan ook een markering zijn in de tijd, een keerpunt. Maar ook een fysieke markering, een ankerpunt in het oudste deel van het dorp, op het brinkje op de hoek van Schoolstraat en Molenakkers.
Zowel het ontwerp van het monument als de gekozen locatie op willen houvast bieden aan een ieder die zich verbonden weet met het leed, waarmee de inwoners van Annen in de oorlogsjaren zijn geconfronteerd. Het herdenkingsmonument wil echter ook verbinden tussen toen en nu, bruggen slaan tussen al die verschillende gevoelens die mensen zich meedragen, ongeacht leeftijd en afkomst.
Het unieke monument van Annen met zijn eigen verhaal wordt uiteraard toegevoegd aan de eerder genoemde database met oorlogsmonumenten van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.
